Blogia

LA CASCADA DE BABEL: Historia, Letras, Libros

A solaina quedou sen uvas... Marcos Valcárcel, in memoriam

A solaina quedou sen uvas... Marcos Valcárcel, in memoriam

"Se vas a traballar sobre isto, le primeiro o que fixo Marcos". Así empezaban moitas recomendacións dos meus mentores e hoxe colegas, cando era estudante de Doutorado. Cando da Historia de Ourense se trata, sempre hai que seguirlle os pasos a Marcos. E falo del en presente porque me costa falar en pasado. Marcos Valcárcel López (Ourense, 1958-2010) foi historiador, profesor, dinamizador cultural, motor do tecido asociativo, activista político, nacionalista convencido, falador cordial e un cachiño de Ourense en si mesmo. Desde A Cascada de Babel seguimos desde hai tempo o seu blog As uvas na solaina. 

Un colega meu sempre di que hai profesións para "facer" e outras para "ser", e que a de historiador é unha das últimas. Se alguén definiu na súa persoa ese "ser historiador" foi Marcos. Lembro perfectamente o día en que souben que unha atroz enfermidade se cebara nel, e cómo os amigos e colegas apuraron os recoñecementos que, sen dúbida, todo home de ben merece en vida. Xa moi afectado polo mal, asistiu á apertura da biblioteca que leva o seu nome no IES A Carballeira, no que tantos anos diu clase. A súa obra, e o seu compromiso son xa patrimonio de todos os ourensáns; o seu espírito e o do seu maxisterio seguirán vivos como espello nos que os historiadores novos desexamos mirarnos

Coherente como era, non quixo exequias relixiosas. Un acto cívico no Liceo, ese lugar tan querido para el, no que tan entusiásticamente dirixiu a Sección de Literatura, foi o escenario do adeus dos seus amigos. Deixo o enlace á emotiva crónica do mesmo, aquí. 

Ata sempre, Marcos!! Ourense é desde hoxe un pouquiño máis gris sen ti...

[No Liceo] pódense ver hoxe cos ollos da alma aquí reunidos a Lamas Carvajal, aos homes da Xeración Nós, a Alexandre Bóveda, a Manuel Suárez e a moitos outros. Marcos Valcárcel estará sempre con nós.

Xosé Luis Méndez Ferrín, presidente da RAG

Pretérito imperfecto o la lírica de la locura

Pretérito imperfecto o la lírica de la locura

Ahora que las circunstancias me han hecho convivir con la locura, vuelvo a una lectura de hace varios veranos: Pretérito imperfecto. Autobiografía, el espléndido libro de memorias del neuro-psiquiatra Carlos Castilla del Pino (1922-2009) que fue galardonado en su día con el IX Premio Comillas. Castilla fue uno de esos médicos humanistas que siempre escasean, y le tocó enfundarse la bata blanca en los tiempos aciagos de la posguerra.  Por sus páginas de desnuda prosa lírica desfilan mentes rotas, almas estropeadas por la guerra y multitud de incompetentes con título que convirtieron la Universidad de la época en un nido de atrocidades. Su gran sueño era crear y liderar un grupo de investigación a través del que introducir las innovaciones de la neuropsiquiatría moderna, pero su compromiso comunista y su quehacer social al frente del dispensario de Córdoba le cerraron las puertas. Sólo en la madurez comenzaron los reconocimientos merecidos al autor de Tres estudios sobre la depresión, un libro clave para entender  esta enfermedad. Su tantas veces negada cátedra le llegó en los ochenta, bajo el gobierno socialista y en la Universidad de Cádiz, su cuna. La segunda parte de estas memorias, Casa del Olivo, no me gustó ya tanto, pero la leí igualmente con agrado y me pareció muy valiente su bella forma de desnudar sus fracasos como padre y la dolorosa muerte de alguno de sus hijos.

Cuando leí Pretérito imperfecto me quedé con su valor como testimonio histórico de una época dura y cruel. Ahora que ya sé el daño que puede causar una mente rota, vuelvo a este libro con la convicción de saber que no sólo hace falta una guerra para destrozar una vida...

iFranco o la Historia como performance

iFranco o la Historia como performance

Los ecos del Generalísimo tardan en apagarse. Con la que le está cayendo a Garzón por la memoria histórica, y con el ex-ministro franquista Manuel Fraga mandando estarse quietecita a la justicia argentina, ahora resulta que el iPhone tiene una aplicación que se llama... iFranco. He aquí lo que contiene:

  • Completa biografía del Generalísimo
  • Cronología de discursos y mensajes (1936-1975)
  • Archivos de audio y vídeo de los discursos
  • Vídeo del Discurso de la Victoria
  • Localización del Valle de los Caídos a través de Google Maps

No seré yo quien critique las nuevas tecnologías aplicadas al esforzado y mal reconocido trabajo del investigador, desde luego. Pero en mi opinión, haría falta un poquito más de sosiego, higiene política y pedagogía con este tema, en vez de reducirlo al chascarrillo tecnológico. Nos iría mucho mejor a todos.

Mussolini también tiene su propia aplicación, no os vayáis a pensar... Y yo que creía que lo había visto todo con la IIª Guerra Mundial narrada en lenguaje facebook!!! Una llega a preguntarse de qué viviremos los historiadores si cualquiera puede comercializar cuatro datos que tienen más exito de ventas que las aplicaciones de Avatar y Gran Hermano. Los datos están muy bien, pero es necesario interpretarlos, obtener de ellos un producto para la reflexión. Y también, por qué no, escribir la intrahistoria de esos grandes olvidados, de todos aquellos que no fueron protagonistas de primera línea, pero que vivieron y sufrieron las dictaduras en su carne y las regaron con su sangre. Nada de eso puede ser realizado por un iPod. Si la Historia se convierte en otra performance tecnológica chupiguay, la globalización habrá conseguido su gran objetivo: meternos la Historia en el iPod, para sacarnos la reflexión crítica de la cabeza. Da miedo.

Su Satánica Majestad sueña con ser bibliotecario

Su Satánica Majestad sueña con ser bibliotecario

Leo con sorpresa que Keith Richards (Dartford, Kent, 1943) sueña con ser... bibliotecario!!!! Considerado uno de los mejores guitarristas de todos los tiempos, miembro de una banda mítica, con más dinero del que podrá gastar nunca, dueño de una mala salud de hierro, estrella mediática  e incluso actor ocasional interpretando al padre del capitán Jack Sparrow en Piratas del Caribe: en el fin del mundo (2007). Al más común de los mortales todo esto le bastaría para darse por satisfecho y ¿jubilarse? dignamente. Pero no. Su Satánica Majestad tiene en los libros  su pasión y ejerce de "biblioteca andante"  con amigos y conocidos. Según él, la biblioteca es una institución tremendamente igualitaria que le sirvió de refugio antes de poner todas sus energías en la música. Incluso se le pasó por la cabeza estudiar Biblioteconomía de joven, pero la consideró "demasiado complicada" y se decantó por la guitarra...

Podéis leer sus declaraciones pinchando aquí. La pregunta es: ¿hallará Mr. Richards en las bibliotecas definitiva satisfacción? Vivir para ver... ;-)

Unha novela, unha vida. Sol de Inverno

Unha novela, unha vida. Sol de Inverno

Recentemente tiven ocasión de compartir un día marabilloso en Allariz con Rosa Aneiros (Valdoviño, 1976).  Unha das mellores persoas que cheguei a coñecer a través da miña profesión de bibliotecaria e, ademais diso, unha estupenda construtora de universos literarios. Regalounos a súa presencia, o seu talento, os segredos do seu xeito de escribir  e a súa capacidade para contaxiar paixón pola letra impresa.

Veño de rematar a lectura de Sol de Inverno (premio Xerais de Novela 2009), que, ao igual que Resistencia, ten un denso trasfondo histórico. Pero a Sol de Inverno, cábelle dentro unha vida. A vida de Inverno, que fala de ausencias, de remorsos, de guerras, de tristuras, de escritura, de mar, de viaxes, de morriña, de memoria. Porque a Inverno vaille a vida en lembrar. Unha novela circular tecida pola voz da memoria, que pode ensinar aos mozos máis historia contemporánea que calquera manual de escola.

Eu non entendo de premios. Pero si sei que Rosa escribe porque lle encanta facelo. Tamén sei que lle encanta aprender dos seus lectores. Tamén vin que os seus ollos gradan aínda ese asombro perpetuo que lle permite seguir sendo quen é. E nós, lectores empedernidos que (re)creamos os seus libros páxina a páxina, dámoslle a grazas. Por escribir, si, e por facelo na nosa lingua.  Pero tamén por ser.

... e chegou Feijóo e mandou esquecer

... e chegou Feijóo e mandou esquecer

Estaba cantado... Só facía falta iniciar a conta atrás para saber cando a nova Xunta ía comezar a pecharlle a billa ás iniciativas de investigación relacionadas coa represión franquista en Galicia. E a conta atrás chegou á súa fin para o Proxecto Interuniversitario "Os nomes, as voces, os lugares", que arrancou hai tres anos. Co gallo do Ano da Memoria (2006), o bipartito decidiu destinar fondos para a primeira gran investigación coordinada sobre o impacto e cuantía da represión franquista. Por fin, as víctimas ían ter nome, os lugares ían ser descubertos, as voces das testemuñas ían quedar gravadas para a posteridade. Compañeiros meus viñan traballando arreo, coa axuda de bolseiros, e os primeiros resultados están comenzando a saír á luz.

Ata que chegou Feijóo. O esclarecemento do aspecto máis negro da nosa Historia recente non estaba entre as prioridades da nova Xunta. Pero claro, pechar polas boas un proxecto desta magnitude (no que están implicadas as tres Universidades galegas e investigadores de recoñecido prestixio) non é tarefa sinxela, así que o novo Goberno escolleu unha vía máis discreta: o afogamento económico.  As partidas orzamentarias asignadas pola Consellería que agora dirixe Roberto Varela, a penas chegan a cubrir os gastos do mentemento da páxina web. ¿Explicación oficial? Que co traballo feito ata agora hai material abondo para investigar e que os osbxectivos trazados non son prioritarios para o novo equipo da Consellería.  Semella que investir no Xacobeo rinde máis... e con menos risco. Porque isto de remexer nos mortos só é cousa de rojos separatistas e non dá tantos titulares como un bo concerto no Monte do Gozo. Realmente vergoñento e insultante para todos: víctimas, familiares, investigadores, estudantes, cidadáns. Porque nos están furtando unha parte da nosa Historia, e pisoteando un traballo de tres anos que por vez primeira se estaba abordando de xeito sistemático.

Dicía unha viñeta de Castelao que o alcohol servía para esquecer penas pero as condenadas aboiaban. Quizais sexa tempo de lembrarlle ao novo conselleiro de Cultura que os cadáveres dos asasinados por Franco cumplen aquí identica misión: aboiar nas conciencias, para que non esquezamos de onde vimos. Aínda que sexa sen cartos.  

Un canto a la supervivencia del Nobel inglés Kipling

Un canto a la supervivencia del Nobel inglés Kipling

IF =  SI...

de RUDYARD KIPLING (Bombay, 1835 - Londres, 1936)

 

If you can keep your head when all about you
Are losing theirs and blaming it on you;
If you can trust yourself when all men doubt you,
But make allowance for their doubting too:
If you can wait and not be tired by waiting,
Or, being lied about, don’t deal in lies,
Or being hated don’t give way to hating,
And yet don’t look too good, nor talk too wise;

If you can dream---and not make dreams your master;
If you can think---and not make thoughts your aim,
If you can meet with Triumph and Disaster
And treat those two impostors just the same:
If you can bear to hear the truth you’ve spoken
Twisted by knaves to make a trap for fools,
Or watch the things you gave your life to, broken,
And stoop and build’em up with worn-out tools;

If you can make one heap of all your winnings
And risk it on one turn of pitch-and-toss,
And lose, and start again at your beginnings,
And never breathe a word about your loss:
If you can force your heart and nerve and sinew
To serve your turn long after they are gone,
And so hold on when there is nothing in you
Except the Will which says to them: "Hold on!"

If you can talk with crowds and keep your virtue,
Or walk with Kings---nor lose the common touch,
If neither foes nor loving friends can hurt you,
If all men count with you, but none too much:
If you can fill the unforgiving minute
With sixty seconds’ worth of distance run,
Yours is the Earth and everything that’s in it,
And---which is more---you’ll be a Man, my son!

Si guardas en tu puesto la cabeza tranquila
cuando todo a tu lado es cabeza perdida.
Si tienes en ti mismo una fe que te niegan
y no desprecias nunca las dudas que ellos tengan.

Si esperas en tu puesto, sin fatiga en la espera.
Si engañado, no engañas.
Si no buscas más odio, que el odio que te tengan.
Si eres bueno, y no finges ser mejor de lo que eres.

Si al hablar no exageras, lo que sabes y quieres.
Si sueñas y los sueños no te hacen su esclavo.
Si piensas y rechazas lo que piensas en vano.
Si alcanzas el TRIUNFO ó llega tu DERROTA,
y a los dos impostores les tratas de igual forma.

Si logras que se sepa la verdad que has hablado,
a pesar del sofisma del Orbe encanallado.
Si vuelves al comienzo de la obra perdida,
aunque esta obra sea la de toda tu vida.

Si arriesgas de un golpe y lleno de alegría,
tus ganancias de siempre a la suerte de un día,
y pierdes, y te lanzas de nuevo a la pelea,
sin decir nada a nadie lo que eres, ni lo que eras.

Si logras que los nervios y el corazón te asistan,
aún después de su fuga, en tu cuerpo en fatiga,
y se agarren contigo, cuando no quede nada,
porque tú lo deseas, lo quieres y mandas.

Si hablas con el pueblo, y guardas la virtud.
Si marchas junto a Reyes, con tu paso y tu luz.
Si nadie que te hiera, llega a hacerte la herida.
Si todos te reclaman, y ninguno te precisa.

Si llenas el minuto inolvidable y cierto,
de sesenta segundos, que te llevan al cielo.
TODO lo de esta Tierra será de tu dominio,
Y mucho más aún ...

¡ Serás un HOMBRE, hijo mío !

Gal(iña)Escolas

Gal(iña)Escolas

Calquera mente mínimamente racional sabe que a incorporación da muller ao traballo é un mito se non vai acompañada de medidas de protección á infancia, á familia (sexa cal sexa o modelo desta) e á conciliación. Por fin tiñamos unha rede de escolas infantís da que podiamos presumir e... agora resulta que o máis salientable é que estaba "ideoloxizada" e hai que cambiarlle o nome. Claro, resulta que antes os nenos galegos de 0 a 3 anos entraban ás galescolas recitando de memoria párrafos enteiros de Sempre en Galiza e agora entrarán entonando el "Cara al sol con la camisa nueva que tú bordaste en rojo (huy, perdón, en ¿azul?) ayer...

Sexamos serios. É isto todo o que sabe facer o goberno de Feijóo? Polémicas artificiais sobre o galego, ridículos cambios de nome... cortiñas de fume baratas propias dun goberno desnortado para non afondar nos temas realmente preocupantes: paro, especulación urbanística, desfeitas ecolóxicas das que as hidroeléctricas saen impunes, silencioso afogamento dos centros de educación sexoafectiva Quérote, creación de macroconsellerías ingobernables... Realmente vergoñento. Eu non sei se temos o que merecemos, pero si sei que eu esta Galiza non a quero.

Déixovos un atinado artigo sobre o tema que da título a este post, aparecido hoxe nun coñecido xornal galego e asinado por Xosé L. Barreiro. Por certo: está en castelán, porque este blog é multilingüe e non sufre esquizofrenia ningunha por selo.  

LAS GALLINAS AZULES Y LOS DELFINES COLORADOS

Despolitizar la escuela es una actividad tan estéril y neurótica como politizarla. Porque lo que tienen que ser las escuelas es normales y atractivas, o un lugar donde nadie descubra Mediterráneos. Y decir que la denominación galescolas es más politizada que la de galiña azul es un engañabobos, que quiere ocultar la evidencia de que, si alguna vez hubo política en una escuela -política rancia, pero política al fin y al cabo- fue el día que se creó esa cursilada inerte de la galiña azul .

Decir que la enseñanza se politiza cuando se escolariza en gallego y se cuenta la leyenda del Medulio, y que en cambio se despolitiza cuando se escolariza en castellano y se cuenta la gesta de Covadonga, es un engaño. Porque lo que de verdad politiza cualquier escuela es el hecho de decir -o insinuar- que antes estaban los malos y ahora llegaron los buenos, o que los que hacen inmersión lingüística están utilizando a los niños para asentar su idea, y que los que le dan al péndulo para el otro lado no utilizan a nadie ni tienen ninguna idea que asentar. Las escuelas las politizan por igual la ideologización y la desideologización. Y yo, que no estoy seguro de que los creadores de las galescolas tuviesen detrás un plan ideologizador, no tengo en cambio ninguna duda de que la mano que mece la cuna de las galiñas azuis tiene un programa desideologizador -porque el gallego empieza a ser ideología- que no se lo salta un galgo. Reconozco que nunca me convencieron las escuelas creadas al margen del sistema educativo, y que en modo alguno me identifico con logos que utilizan la banderita para generar en los niños cultura de patria. Pero, por más que lo pienso, no me veo llevando a mis nietos a la galiña azul . Y por eso estoy seguro de que a las galiñas azuis les va a suceder lo mismo que a la calle Ortega y Gasset, a la que siempre se le añadía entre paréntesis «antes Lista», recordando a su antiguo titular. Y ya me veo de viejo, con un nieto cogido a cada mano, diciéndole a María: «Vou levar aos nenos á galiña azul (antes galescola)». Como si viviese en un país llamado Codorniz .

¡Vaya parvada! ¡Cuánto tiempo y dinero gastados en randear de aquí para allá nuestra pequeña e inestable historia! ¡Qué obcecación en el cumplimiento de promesas irreflexivas y de políticas tan poco testadas! Pero no descarto, vive Dios, que también yo pueda estar equivocado y obcecado, empujando la randoira a mi medida.

Y por eso espero ser relevado en mi protesta contra las galiñas azuis por los delfines rojos. ¿Y qué son los delfines rojos? Son el Consello da Cultura Galega, la Real Academia y otras instituciones similares, a las que denomino así -delfines colorados- para despolitizarlas

Tomado de La Voz de Galicia, sección opinión, 20/8/2009

Manuel Suárez revive en el salón de plenos ourensano

Manuel Suárez revive en el salón de plenos ourensano

Manuel Suárez Castro, Manoliño (Ourense, 1889-1937) fue cantero, dirigente de UGT, se carteó con Pablo Iglesias y fue también el último alcalde republicano de su ciudad. Quienes le conocieron le definen como un político dialogante, pacifista y dispuesto a ayudar a sus convecinos independientemente de la ideología que profesasen. Estalló la guerra civil y pasó siete meses escondido en su casa. Pero el brazo armado de la Nueva España le encontró, le acusó y al verano siguiente le mató.

73 años después, el bipartito municipal le rinde un merecido homenaje que, en palabras de su hija Lola Suárez Bretaña “llega tarde pero bueno... llega” (en la foto, sosteniendo otra de su padre). Razón no le falta, pues la moción para abrirle expediente de honores data de 2004. Empecé a escuchar hablar de Manuel Suárez hace diez años, cuando sólo los historiadores sabían de él. Y me conmovió enormemente su última carta, que ahora sale a la luz con motivo de su homenaje. Su asesinato ya no puede repararse, pero sí sacarse del olvido. 

Nada le retrata mejor que ese texto escrito poco antes de que le colocasen contra el paredón y que reproduzco íntegro:

 

“Queridísima Celedonia y queridos hijos:

A este padre y este esposo, que durante toda su vida no ha prodigado más que el bien a todo el mundo, dentro de unas horas lo van a matar en nombre de la ley de la fuerza, pues es la que hoy sigue en los pueblos que dominaron para el terror unos hombres que habían jurado respetar la Constitución de esta España digna de mejor suerte. Hoy la están destrozando y para mayor escarnio lo hacen invocando a un Dios que, según su doctrina, decía que los hombres éramos hermanos. Tengo la seguridad completa de que si volviera a la tierra sería otra vez el que expulsase del templo a estos mercaderes de su religión que en este momento intentan para mayor escarnio que me confiese, cosa que he rechazado con las manifestaciones que se merecen por la farsa que vienen representando, ultrajando su religión, por el asentimiento que presentan a la matanza que se viene realizando a pesar de que ellos manifiestan que para matar, sólo Dios.

Por lo tanto, si aún quisieran cometer el nuevo escarnio de decir que lo hice, conste que es una falsedad más, como todas las que vienen propagando en los periódicos mercenarios de que disponen.

Dile a mis hijos siempre y en todo momento que su padre perdió la vida de una manera violenta, no por ser ladrón ni asesino, ni un mal ciudadano, y que por el contrario, perdió la vida por ser una persona decente, amante de todos sus ciudadanos, sin fijarse nunca en el ideal que tenían ni en su condición social, muriendo convencido de que ésta es la razón suprema por la que me hacen desaparecer. Porque en la España que quieren crear no tienen cabida las personas de buenos sentimientos, amantes de la familia y que jamás, ni de hecho ni por el pensamiento, pretendió hacer desaparecer a ningún ser humano. Pues a pesar de esto y según la sentencia que me han leído hace un momento, eran tales invenciones, como si yo fuera un asesino, para justificar este hecho que van a realizar, como lo han hecho ya con tantos otros hermanos.

Y nada más, tengo la seguridad de que muy en breve los culpables pagarán también con su vida tan horrorosa tragedia, porque no tienen razones y porque además no pueden triunfar los que para conseguirlo se están ahogando en sangre.

Esta sangre derramada dará sus frutos y con esta comunicación plena, muero tranquilo, porque mi única preocupación sois vosotros y la situación en que de momento quedáis, situación que será reparada en el momento próximo en que sean vencidos los que me hacen desaparecer.

¡¡Adiós para siempre amantísima esposa y queridísimos hijos, con muchos besos y abrazos de tu esposo y padre!!

Cuartel de Ourense, 27 de julio de 1937”

 

Y el pop perdió a su rey...

Y el pop perdió a su rey...

            Un chico negro de pelo ensortijado y cazadora naranja va al cine con su novia a ver una de zombies. Cuando salen de la sala, los zombies de la peli se tornan de verdad en una atmósfera gris y humeante... para cuando el chico negro de ojos grandes se marca media docena de pasos de baile rodeado de ellos, yo ya no puedo dejar de mirar la tele y eso que las imágenes aterrorizan mis seis años escasos. Durante algún tiempo, mi hermano se echó unas cuantas risas a mi costa, metiéndome miedo con Thriller, un larguísimo videoclip dirigido por John Landis destinado a ser un icono de la cultura pop.

            Hoy desayuné con la noticia de la muerte de Michael Jackson (Gary, 1958-Los Ángeles, 2009) tras haber pulverizado todos los récords de ventas, haber registrado el moonwalker, haberse casado con la hija del Rey del Rock y haberse destrozado la piel y la reputación con bisturís quirúrgicos y mediáticos. Pero más allá de los escándalos que fueron minando su vida en los últimos tiempos, quiero reivindicarle aquí como extraordinario vocalista y aún mejor bailarín. El retaco cabezón que mejor movía las caderas de los Jackson Five creció hasta dejarnos joyas como el coro gospel de Man in the mirror, el baladón You are not aloneel lúbrico baile final de  The way you make me feel o los electrizantes arreglos de Billie Jean, una canción que me hace mover los pies dondequiera que la escuche y que fue el primer tema de un artista negro emitido por la MTV. Hoy vino a mi mente el bocata de aquella merienda que pasé viendo el vídeo de los zombies hace veinticinco años: mi cultura musical no sería la que es sin ese tipo excéntrico de pies elásticos a años luz del pop basura que pulula por las radiofórmulas.  Sus canciones son ya su pasaporte a la inmortalidad.

            In memoriam

Feira do Libro: un cumpleaños volcado en los lectores

Feira do Libro: un cumpleaños volcado en los lectores

Finaliza estos días en Áuria una edición más de la Feira do Libro, que como cada año, le abre las puertas al verano sacando la letra impresa a la calle. Pero esta es una edición especial: cumple su 25 aniversario. Y para celebrarlo, nada mejor que reglara un homenaje a los lectores con la inauguración del Recanto do Lector, un monolito conmemorativo en los Jardines Obispo Cesáreo, donde tantas veces han estado instaladas las casetas.

La maquinaria del libro necesita autores, editores, ilustradores, distribuidores... pero la engrasan los lectores. Por eso desde La Cascada de Babel queremos sumarnos a la iniciativa y aplaudirla, a modo de felicitación a la Feira por sus bodas de plata.

Salud, lecturas... y que sean 25 más! 

"Libros, caminos y días dan al hombre sabiduría"

Proverbio árabe

Homenaje a Benedetti

Homenaje a Benedetti

Se nos ha ido Mario Benedetti. Uruguayo de nacimiento, pero con el corazón dividido entre Uruguay y España. Comprometido, tierno y hondo, sabía hacer metáfora de lo cotidiano. Sus poemas me encandilaron desde la primera vez que leí Los formales y el frío, que años después envié dedicado a un babelero muy especial para mí (aunque es probable que el aludido no lo recuerde ya). Aprovecho la ocasión para decirle desde aquí que si los poemas pudieran ser escritos con abrazos, en vez de con palabras, hubiera querido ser la autora del magnífico Informe sobre caricias que Benedetti escribió tal vez como homenaje a su profesión de oficinista...

El Desván del Parnaso quiere homenajear a Benedetti de la única forma posible: a través de su propia voz. Dudaba entre dos de sus poemas, así que no voy a privaros de ninguno y aquí os los dejo. Currículum es como la vida misma; Decir que no, es un llamamiento a la coherencia, un puñetazo lírico a la conciencia y también un pequeño catálogo de las debilidades del ser.

In memoriam

Currículum                                                         

El cuento es muy sencillo,
usted nace,
contempla atribulado
el rojo azul del cielo,
el pájaro que emigra,
el torpe escarabajo
que su zapato aplastará
valiente.
 

Usted sufre,
reclama por comida
y por costumbre,
por obligación,
llora limpio de culpas,
extenuado,
hasta que el sueño lo descalifica.

Usted ama,
se transfigura y ama
por una eternidad tan provisoria
que hasta el orgullo se le vuelve tierno
y el corazón profético,
se convierte en escombros.

Usted aprende
y usa lo aprendido,
para volverse lentamente sabio,
para saber que al fin el mundo es ésto,
en su mejor momento una nostalgia,
en su peor momento un desamparo,
y siempre, siempre
un lío,
entonces,
usted muere

Decir que No

Ya lo sabemos
es difícil
decir que no
decir no quiero

ver que el dinero forma un cerco
alrededor de tu esperanza
sentir que otros
los peores
entran a saco por tu sueño

ya lo sabemos
es difícil
decir que no
decir no quiero

no obstante
cómo desalienta
verte bajar tu esperanza
saberte lejos de ti mismo

oírte
primero despacito
decir que sí
decir sí quiero
comunicarlo luego al mundo
con un orgullo enajenado

y ver que un día
pobre diablo
ya para siempre pordiosero
poquito a poco
abres la mano

y nunca más
puedes cerrarla.

El poder de la escritura en el Día del Libro

El poder de la escritura en el Día del Libro

Hoy es el Día del Libro y quiero compartirlo con todos vosotros desde la cascada de un modo un tanto especial.

Hace algún tiempo, una colega alaricana me pasó un corto mexicano que  en menos de seis minutos refleja muy bien el poder transformador de las palabras. El argumento de la historia, junto con la música (tomada de la película El cartero... y Pablo Neruda, inspirada en la novela Ardiente paciencia, de Antonio Skármeta) me produjo una impresión especial. Tal vez, porque para mí la palabra escrita siempre ha tenido un valor terapéutico. Tal vez, por que sé bien que las palabras pueden transformar la amargura en placer. Y de todo eso va precisamente Historia de un Letrero (The History of a Sign).

Que lo disfrutéis! Feliz Día del Libro y felices lecturas!

LEER ES VIVIR DOS VECES

Ley de Amnesia Histórica

Ley de Amnesia Histórica

“Yo soy yo y mi circunstancia, y si no la salvo a ella, tampoco me salvo a mí”, dejó dicho José Ortega y Gasset (1883-1955) en una de sus frases más citadas y tal vez menos comprendidas. Quiero hacer una reflexión sobre el poder constructivo de la memoria y su uso histórico a través de la fusión de dos dispares experiencias personales recientes. Hace unos días, pedí a mis amigos que describiesen un recuerdo que hubiésemos compartido mediante comentario en una conocida red social española. Atentos y disciplinados, tod@s dejaron su huella bajo la petición. Al día siguiente, pude sonreír, emocionarme, evocar detalles que ya no recordaba y que trajeron a mí el recuerdo intacto, como finísimos sedales que rescatan momentos grabados a fuego en lo más profundo de la mente. Resultó gratificante y sorprendente revivirlos a través de la percepción de otr@. Esa misma tarde acabé en Urgencias por un dolor dorsal y cuando abro el prospecto del analgésico prescrito, leo que puede provocar amnesia anterógrada. La combinación de ambas vivencias me hizo reflexionar sobre la fragilidad de lo que somos: un cúmulo de recuerdos anudados por terminaciones neuronales que comienzan a romperse en el instante mismo de la muerte. 

 

Si esto es aplicable a las personas, puede ser aplicable también a los colectivos que éstas forman. De ahí la importancia de la memoria en la construcción del relato histórico que es, también, una visita al pasado a través de la percepción de otr@. Placas, estatuas del Caudillo, títulos honoríficos recogidos en actas municipales, historias de abuel@s... todo eso forma parte de nosotros mismos, y por eso no debe negarse ni borrarse. Este irreflexivo deseo de eliminar símbolos franquistas es hurtar un derecho a los que vienen detrás; cortarles el sedal del que las nuevas generaciones deben tirar para conectarse con su sociedad y su tiempo. Adaptando la frase de Ortega y Gasset, he confirmado en propia piel que yo soy yo y mi memoria, y si no la salvo a ella, tampoco me salvo a mí.

Medio siglo de juerga. En el aniversario de A Esmorga

Medio siglo de juerga. En el aniversario de A Esmorga

Por estas fechas se publicó  hace 50 años en el exilio  un libro capital para las letras gallegas contemporáneas: A Esmorga. Los babeleros asiduos y reincidentes conocen bien mi debilidad por esta obra, pequeña en extensión pero grande por muchas razones. La asfixiante crónica de autodestrucción que encierra una noche de juerga nos lleva a las profundidades del ser humano a través de un recorrido por Ourense narrado con técnicas realmente vanguardistas para su época. No en vano, el hijo de Aurora Amor fue toda su vida un outsider. Comprometido con Galicia e incómodo por su compromiso y su opción vital, Eduardo Blanco Amor (Ourense, 1897-Vigo, 1979) tuvo en vida pocos apoyos y aún menos amigos, lo cual no mermó en absoluto su generosidad. Sólo un talante generoso puede explicar por qué donó su biblioteca personal a la Diputación Provincial, la misma institución que le abrió un expediente por "rojo" en los primeros años de la dictadura.  

Toda su obra brilla a gran altura, tanto en gallego como en castellano. Internacionalmente conocida es su contribución a los Seis Poemas Galegos de Lorca, pero Blanco Amor es mucho más. De A Esmorga, se han hecho adaptaciones teatrales (bastante buena la versión estrenada en el Principal hace ya varios años, con Sergio Pazos como Cibrán ) e incluso cinematográficas, bajo dirección de Gonzalo Suárez y con la colaboración del propio Blanco Amor en la confección del guión. Para quienes no la hayan leído, este cumpleaños es una buena ocasión; para los que sí, pueden gozar de la relectura. Los clásicos no aburren nunca. Porque A Esmorga, con su lúcida y visionaria incorreción política, es desde luego un clásico contemporáneo.

Aplicando i+D a la Historia de Ourense...

Aplicando i+D a la Historia de Ourense...

Me llegan noticias de que el Concello está patrocinando una Historia Visual de Ourense que pretende darle un toque innovador a lo que se ha venido publicando hasta ahora sobre la ciudad bajo este formato. Pinta bien y parece ambicioso, esperemos que llegue a buen puerto. A la espera de concretar más datos sobre el proyecto, aprovecharé para dar unos apuntes sobre su responsable y hacer un breve recorrido sobre la producción historiográfica al respecto. Quien está llevando la idea es José Somoza Medina (Ourense, 1969), Doctor en Geografía e historia por la USC y Profesor Titular en la Universidad de León. No es un desconocido en las investigaciones sobre Áuria, pues ya ha publicado obras como Ourense, la ciudad en el tiempo y en el espacio (Universidad de León, 2002); As Lagoas, un estudio de xeografía urbana (Diputación de Ourense, 1996) o Ourense. Sociedade e Territorio, en colaboración con el actual Director Xeral de Turismo en funciónes, Rubén C. Lois  (Diputación de Ourense, 1998).

El libro más reciente sobre la ciudad de As Burgas es Historia de Ourense de Marcos Valcárcel (Xerais, 2008), sintético, ameno y que, por cierto, algún día regalaré  a cierto babelero forastero cuando le toque despedirse definitivamente de esta ciudad sin mar. En 2001, la archivera, bibliotecaria y académica Olga Gallego publicaba otra Historia de Ourense patrocinada también por el Concello y el Grupo Marcelo Macías. Un grupo de profesores del Campus ourensano, encabezado por Julio Prada y Jesús de Juana entre otros,  publicaba hace ya más de diez años una Historia de Ourense (Vía Láctea, 1996) que yo usé bastante en mis primeros tránsitos por los caminos de la Historia. No quiero cerrar  este veloz resumen sin citar una monografía, parcial pero muy interesante, de Mª Victoria Carballo-Calero: Ourense. La transformación de una ciudad (1880-1936) también con el Concello como apoyo y que recomiendo a los interesados en analizar los magníficos ejemplos de arquitectura urbana de influencia noucentista barcelonesa que tenemos en Áuria. 

De nuevo, el Concello muestra su interés en divulgar la historia de la que fue en tiempos la Atenas de Galicia, y que conserva sin duda cierto poso intelectual y cultural muy importante Además, innovando. Algo que, cuando hablamos de Historia, siempre es de agradecer. 

De mudanza en Monte Pío...

De mudanza en Monte Pío...

Allariz respira aire de enterro dende o 1-M... O que prometía ser unha continuación do cambio iniciado no verán de 2005, afogou case contra pronóstico. Pregúntanme os babeleiros máis novos e desilusionados qué é o que fallou. Velaquí o meu análise, persoal e polo tanto, discutible. 

O pobo galego falou clariño malia o apretado duns resultados recentemente modificados co escano que o PSdG puido arrabañar grazas ao voto exterior. Eu non creo que os galegos sexamos un pobo con tendencias conservadoras, nin tampouco creo que haxa que interpretar os resultados á luz dun predominio excesivo das capas máis avellentadas da poboación en termos de peso demográfico. Tal vez por (de)formación profesional, avogo polas explicacións multicausais.

En primeiro lugar, a esquerda non soubo transmitir unha imaxe de unidade na acción de goberno, debido én parte ó feble liderado de Touriño, e en parte á excesiva blindaxe de Quintana, atrincherado na Vicepresidencia. Co paso da lexislatura, a esquerda  (sinaladamente o BNG) foi perdendo a capacidade de mobilizar ó seu electorado, convencido de que o mero feito do cambio se retroalimentaría a partires da nada e se perpetuaría por si mesmo. Igual que sucede co amor, os cambios políticos poden prender a partires dunha faísca puntual, pero precisan de ilusión e confianza como alimento. Os electores necesitamos saber que seguimos a ser imprescindibles. Iso é algo que si fixo o PP, o cal pode explicar en parte o inquebrantable compromiso do seu electorado a pesares dos contínuos escándalos de corrupción que o rodean e dos dubidosos favores que lle fan "dinosaurios" coma Baltar. ¿Alguén se preocupou de lembrar que o tan traído e levado Audi A 8 presidencial  é un dos tres que mercou o entón Vicepresidente Feijóo, un dos cales segue a utilizar a día de hoxe o senador Fraga en Madrid?. A todas luces, a esquerda estivo falta de reflexos.

Quizais esa mesma falta de reflexos foi a que levou aos compoñentes do bipartito a subestimar ao inimigo.  Alberto Núñez Feijóo (Os Peares, Ourense, 1961) é un home novo con fama de bo xestor que, sen facer ruido, conseguiu soltar o lastre da incómoda herdanza que lle deixou o patrón en 2005. Sen negar que esta campaña electoral foi das máis suxas e rastreiras que se lembran na Galicia autonómica, a habilidade das dereitas en darlle á volta aos problemas e atacar con eles ao bipartito vén xa de lonxe... e ata o de agora, a esquerda sempre se acovarda, como paralizada por un sentimento de culpa que lle impide vender os seus logros con convicción. Quedan por diante 4 anos para facer autocrítica e dar os pasos necesarios para non repetir erros. Non quero rematar este post sen louvar a integridade do ex-presidente Touriño, que entregou á guillotina a súa cabeza en pago por arriscar e perder. Un xesto infrecuente na nosa democracia que lle honra, aínda que seguramente deberán pasar anos antes de que a Historia lle faga xustiza como xestor político. Os socialistas galegos están abrindo xa as portas da renovación. A última pregunta debería ser: despois de Quintana, qué?

Coloreando el Paraíso

Coloreando el Paraíso

Más de 250.000 euros costará reparar las pinturas murales del nártex, la Capilla de San Juan y el Pórtico del Paraíso de la Catedral de Ourense, unas obras que darán comienzo en marzo a cargo de la Sociedade de Xestión del Xacobeo. El Pórtico del Paraíso de Ourense se esculpió en el primer tercio del siglo XIII y su autor es desconocido. Sus estatuas, tanto los profetas como el colegio apostólico, reflejan la serenidad de las imágenes de las catedrales de París y Amiens. La colocación de los 24 ancianos, que en Ourense muestran más instrumentos, recuerdan precisamente más al gótico avanzado que al románico compostelano. Las pinturas murales del nártex son, según afirma el profesor Monterroso Montero, del siglo XVIII, aunque algunos autores, como Murguía, las dataron en el ocaso del siglo XVII.

Curiosamente, la capilla de San Juan cuenta con un pozo que sirvió para suministrar agua en los asedios que sufrió la catedral (de ahí también su aspecto externo de fortaleza amurallada). Su retablo, obra de Castro Canseco,  es de principios del siglo XVIII, pero está muy afectado por la humedad y los xilófagos.

Bienvenida sea pues esta iniciativa que potenciará el esplendor de un Pórtico que nada tiene que envidiar al de la Gloria. Áuria, siempre a la cabeza del glamOUR, tendrá un Pórtico en technicolor...

A polo ansiado escano 38!

A polo ansiado escano 38!

            Volvemos estar en campaña electoral. Solemne pegada de carteis, promesas, axendas apretadísimas, promesas, viaxes, promesas, pavillóns abarrotados, promesas, bandeiras ó vento, promesas, coches con altofalantes, promesas... e unha xornada de reflexión.

            O CIS pronostica un novo bipartito, sempre e cando a participación se manteña nos niveis do 2005. Mais como o CIS está en Madrid e xa se sabe que alí “non nos entenden, non”, imos ver como está o partido neste primeiro saque:

  • PP: Esperanza Aguirre pinta os beizos cun espelliño monísimo na Asamblea de Madrid ante a mirada de dous señores moi serios con pinta de espías. Mariano, como bo galego, nin sube nin baixa da escaleira. Alberto impón como cabeza de lista pola miña Áuria a un señor que tivo un despiste con Facenda (ups!). Nisto sae Baltar dicindo que nunca foi o seu candidato e pedindo á Xunta Electoral que permita utilizar papeletas de voto cunha riscadura enriba do primeiro nome... A última vez que asistín a un esperpento foi lendo a Valle-Inclán que, polo menos, era un bo literato...
  • PSOE: Para que gastar cartos nunha supercampaña se podemos aproveitar o minimalismo de O Presidente? Indubidablemente, é a forza política mellor situada para rendibilizar a acción de goberno en termos electorais, pero tamén sabe que non pode quedar a durmir. Sobre todo, porque o seu compañeiro de cama tamén se ergue cedo, e non se poden conceder marxes de vantaxe. Cada un, co seu espertador na mesiña de noite... e co coitelo baixo a almofada, por se nunha destas algún dos dous se move demais e fai renxer o colchón...
  • BNG: Resulta que os bloqueiros poden xestionar a cousa pública e non lles medran cornos nin cheiran a xofre! Velaí as galescolas, os centros de día, as políticas para a mocidade, as leis do hábitat... e os bailes de Anxo coas avoíñas nas festas de maiores. Por primeira vez, o nacionalismo fai campaña dende o poder, cos seus pros e contras. Desta volta non hai Prestige que esperte conciencias durmidas, nin longuísimas eras fraguianas que superar. Desta volta, o partido xógase con ases sen manga...

Que as furnas repartan sorte!

Biblioteca por dentro... y por fuera

Biblioteca por dentro... y por fuera

De forma inesperada llegó a mí la foto que ilustra este post, y no he podido resistirme a publicarla. Se trata de la fachada de la Biblioteca Pública de Kansas City en el Estado de Missouri (no confundir con el estado de Kansas), decorada con lomos gigantes de libros. Según parece, los títulos fueron elegidos por los propios habitantes de la ciudad de entre sus preferidos, con el objetivo de invitar a la lectura.

No me negaréis que es, cuanto menos, original... Visto que lo del  Gaiás no termina de esclarecerse, sería un puntazo crear una BIblioteca Nacional Gallega (aviso: no valen los juegos fáciles con las siglas) en cuya fachada presumiéramos de nuestra fértil literatura.  Aquí dejo algunas sugerencias:  

  • Sempre en Galicia, de Castelao
  • Cantares gallegos, de Rosalía de Castro
  • Los pazos de Ulloa, de Emilia Pardo Bazán
  • Los gozos y las sombras, de Gonzalo Torrente Ballester 
  • A esmorga, de Eduardo Blanco Amor
  • Merlín e familia, de Álvaro Cunqueiro
  • Os camiños da vida [trilogía], de Ramón Otero Pedrayo
  • Fragmentos de un libro futuro, de José Ángel Valente
  • ¿Qué me queres, amor? de Manuel Rivas
  • De catro a catro, de Manuel Antonio
  • Longa noite de pedra, de Celso Emilio Ferreiro

Podéis animaros a continuar la lista...